Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej definiuje pracę socjalną jako działalność zawodową mającą na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi.
Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym, jak również na rzecz zapobiegania pogorszeniu się ich sytuacji. Celem pracy socjalnej jest umożliwienie, wspieranie lub wywołanie zmiany sposobu funkcjonowania osoby i rodziny oraz jej otoczenia, a także wzmacnianie potencjału osób i rodzin do przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych.
Praca socjalna jest dziedziną złożoną i trudną, głownie z uwagi na charakter pracy – prowadzenie działalności pomocowej w odniesieniu do rożnych osób i grup społecznych zmagających się z różnorodnymi problemami. Dodatkowo, praca socjalna oddziałuje w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości społecznej. Musi być gotowa odpowiedzieć na pojawiające się nowe problemy społeczne, czy też zmieniające się sposoby reagowania przez władzę publiczną na problemy społeczne, głownie w formie zmian przepisów prawa.
Z uwagi na obszar swoich działań, musi odpowiadać na wzrastające oczekiwania społeczeństwa w zakresie ochrony interesów jednostek i grup społecznych, które nie są w stanie samodzielnie bronić i domagać się respektowania swoich praw.
PODSTAWOWE WARTOŚCI PRACY SOCJALNEJ:
- Godność osób i rodzin – relacje zawodowe pracownika socjalnego zbudowane są na poszanowaniu godności ludzkiej i wartości poszczególnych jednostek. Człowiek postrzegany jest jako wartość najwyższa, jest niepowtarzalny. Godność ma nadrzędne miejsce w katalogu wartości pracy socjalnej, gdyż wszelka działalność pomocowa ma służyć umożliwieniu ludziom życia w godnych warunkach.
- Wolność osób i rodzin – sytuacja, w której można dokonywać wyborów spośród wszystkich dostępnych opcji. Wartość ta wyraża się w poszanowaniu decyzji i wyborów osoby, a także jej prawa do współuczestnictwa oraz współkształtowania procesu interwencji.
- Równość osób i rodzin – dbałości o równość szans, przyjmowanie wszystkich osób takimi jakimi są bez preferowania wybranych kategorii jednostek lub grup społecznych.
Zaangażowanie na rzecz sprawiedliwości społecznej, czego wyrazem jest zaangażowanie w inicjowanie zmian społecznych, ulepszanie prawa.
- Prawo do samostanowienia – jest to reguła wyprowadzona wprost z idei wolności i indywidualizmu. Samostanowienie jest równoznaczne z uznaniem, że człowiek ma prawo postępować zgodnie ze swoją autonomiczną wolą. Oznacza to, że jest wolny od przymusu i zewnętrznej ingerencji.
ZASADY PRACY SOCJALNEJ:
- ZASADA PODMIOTOWOŚCI OSOBY I RODZINY
- ZASADA AKCEPTACJI
- ZASADA POUFNOŚCI
- ZASADA WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚCI ZA PROCES ZMIANY
- ZASADA SOLIDARNOŚCI
- ZASADA WZMACNIANIA KOMPETENCJI I MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWYCH JEDNOSTKI
- ZASADA UDOSTĘPNIANIA ZASOBÓW
- ZASADA NEUTRALNOŚCI
- ZASADA OBIEKTYWIZMU
- ZASADA DOBRA RODZINY
Praca socjalna z osobami i rodzinami to podejmowany w sposób zorganizowany zespół metodycznych czynności pracownika socjalnego. Praca socjalna jest procesem, a nie pojedynczym działaniem. Proces ten przebiega według określonych faz, realizowanych w porządku logicznym.
Etap metodycznego postępowania w pracy socjalnej:
- Diagnoza i ocena
- Wyznaczenie celów działania
- Opracowanie planu działania i budowa indywidualnego pakietu usług
- Realizacja planu działania
- Systematyczna ewaluacja działań
- Ewaluacja końcowa
Czas prowadzenia pracy socjalnej z rodziną lub osobą jest zróżnicowany, nie można precyzyjnie określić ram czasowych dla całego procesu, jak i dla poszczególnych etapów metodycznego postępowania. Na czas, który jest niezbędny dla rozpoznania sytuacji osoby lub rodziny oraz realizacji działań w celu osiągnięcia wyznaczonych celów ma wpływ wiele czynników, wśród których znajdują się:
- postawa osoby lub rodziny, jej gotowość do podjęcia współpracy w rozwiązywaniu problemów,
- cechy indywidualne osób, w szczególności ich zasoby i możliwości, w tym możliwości rozumienia sytuacji (zdolności poznawcze),
- skala występujących problemów – liczba i głębokość występujących problemów,
- kompetencje pracownika socjalnego,
- zasoby i ograniczenia środowiska, w szczególności dostęp do innych usług, które mogą wspierać proces pracy socjalnej (np. dostępność terapii).
Nie oznacza jednak, że praca z osobą lub rodziną nie powinna być ujmowana w ramy czasowe. Pracownik socjalny w sposób świadomy i przemyślany powinien organizować swój czas pracy. Rozpoczynając pracę z osobą lub rodziną, pracownik socjalny uzgadnia ogólne zasady współpracy, w tym zasady dotyczące spotkań - osoba lub rodzina jest informowana czego dotyczyć będą kolejne spotkania, co będzie tematem rozmów i ile będzie trwać spotkanie. Uzgadnianie z osobą lub rodziną czasu trwania spotkań z jednej strony jest wyrazem poszanowania jej praw, z drugiej strony jest wyrazem profesjonalnego podejścia pracownika do realizowanych zadań – umożliwia strukturyzację pracy, tj. określanie ram czasowych oraz tematów kolejnych spotkań. Tym samym pozwala na efektywne wykorzystanie czasu pracy pracownika socjalnego.
Miejsce świadczenia pracy socjalnej powinno sprzyjać osiąganiu celów pracy socjalnej, a w szczególności jest to:
- miejsce zamieszkania osoby lub rodziny, lub jej pobytu, np. w przypadku osób przewlekle chorych - szpital;
- miejsce aktywności życiowej np. towarzyszenie w załatwianiu spraw w urzędzie, towarzyszenie w spotkaniu z pedagogiem szkolnym;
- miejsce pracy pracownika socjalnego;